Khuôn viên di tích Đình Mỹ Hạ, xã Gia Thủy

Theo thẩn phả ghi chép lại: Đình Mỹ hạ là nơi thờ vua Đinh Tiên Hoàng và thái hậu Dương Vân Nga. Đây là hai nhân vật lịch sử giữ vai trò chủ đạo trong triều đình nhà Đinh (và cả triều đình nhà Lê sau đó) của lịch sử quê hương đất nước ở thế kỷ X. Vùng đất này là nơi gắn liền với thời thơ ấu của Vua Định và là nơi tập trận cờ lau của Đinh Bộ Lĩnh. Từ đây, ông đã dấy binh lần lượt đánh thắng các sứ quân khác, thống nhất đất nước, lập nên quốc gia độc lập, thống nhất quốc gia mở ra kỷ nguyên mới cho dân tộc ta, đất nước ta ở thế kỷ X.

Đình được dựng từ thời Tiền Lê, có quy mô khá đồ sộ cây cối rậm rạp, gọi là rừng lim. Đình cấu trúc theo kiểu chuôi vồ. Tiền đường 5 gian, hậu cung 3 gian, cột kèo gỗ, lợp ngói nam, tường gạch xây xung quanh khá uy nghi, lộng lẫy. Năm 1953, giặc Pháp ném bom xuống khu vực có di tích làm 5 gian Tiền bái bị cháy. Hiện nay còn 3 gian (chuôi vồ) cửa mở quay hướng nam. Phía trước đền là khu vườn nhỏ, tiếp đến là đường trục của xã. Các hướng đông, tây và bắc giáp với nhà dân ở.

Khoảng giữa của hiên nơi tiếp giáp với sân hiện nay có hai rồng chầu (bằng đá). Bẩy hiên của đình chạm khắc rồng chầu, hoa văn lá lật.

Trong các cuộc kháng chiến, Đình còn chứng kiến bao sự kiện lịch sử đấu tranh giữ nước của nhân dân Gia Thuỷ và các vùng xung quanh nhất là trong kháng chiến chống Pháp xâm lược từ những năm cuối thế kỷ XIX cho tới cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1946-1954).Trải qua những thăng trầm của lịch sử, sự tàn phá của chiến tranh, Đình có thời gian chỉ còn lại dấu tích. Song với sự quan tâm của các cấp chính quyền, sự ủng hộ của nhân dân  di tích đã trùng tu, tôn tạo nhiều hạng mục nhằm đảm bảo sinh hoạt của Nhân dân.

Điểm hấp dẫn của Đình Mỹ Hạ không chỉ bởi sự linh thiêng mà khung cảnh thiên nhiên ở đây mang vẻ đẹp tự nhiên, khiến tâm hồn của mọi người trở nên thanh tịnh hơn khi bước chân vào. Những hiện vật còn lưu giữ được như: sắc phong các đời vua, câu đối, đại tự, long ngai bài vị và một số đồ thờ tự khác... Nhìn vào phong thủy thế đất của Di tích chúng ta cảm nhận được sự vững chắc, linh thiêng. Do vậy, để tưởng nhớ công lao của các vị thần thờ ở đây, hằng năm Nhân dân trong vùng thường tổ chức các hoạt động văn hóa tín ngưỡng; đặc biệt vào dịp Lễ hội Hoa Lư hàng năm. Đây là dịp để người dân địa phương cũng như con em xa quê tỏ lòng tri ân, tưởng nhớ tới công lao của các vị tiền nhân đã có công dựng nước và giữ nước phò trợ cho dân làng.

Ngày nay, di tích Đình Mỹ Hạ ngày càng trở nên quen thuộc, gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần của người dân. Di tích là trung tâm sinh hoạt văn hóa truyền thống của địa phương và cũng là nơi giáo dục đạo lý uống nước nhớ nguồn cho lớp lớp các thế hệ.

Với những giá trị lịch sử truyền thống, Đình Mỹ Hạ được công nhận di tích lịch sử cấp Quốc gia năm 1998.

Kiệu Đình Mỹ Hạ xã Gia Thuỷ tham gia lệ hội Hoa Lư năm 2023